Anderhalve week geleden zag ik een zwerm vogels die prachtige sierlijke bewegingen maakte in de lucht. Ik heb daar vorige week op social media al iets over gedeeld. Mij bekruipt een gevoel van bewondering als ik zoiets zie. En ook bijna een soort jaloezie. Hoe kunnen die vogels zo perfect op elkaar afgestemd zijn en als groep zo wendbaar zijn, zonder dat er iets fout gaat? Als wij mensen samenwerken lijkt het allemaal zoveel moeizamer te gaan.
Zelforganisatie
Ik ben me gaan verdiepen in de theorieën rond een zwerm vogels. Ik kwam verschillende opvattingen tegen. Er zou geen leider zijn, maar de vogels zouden allemaal constant precies dezelfde afstand tot hun buren aanhouden. Er zouden meerdere leiders zijn die de beweging bepalen, maar die zouden zich midden in de groep bevinden. Ik heb ook gelezen dat zich binnen zo’n grote groep waarschijnlijk kleinere groepjes van 7 of 8 vogels bevinden. Hoe dan ook, een mechanisme dat een grote rol speelt bij een zwerm vogels is het mechanisme van zelforganisatie. Iedere vogel is goed afgestemd op zijn buren en past zijn bewegingen op hen aan. En iedere vogel weet welke afstand hij moet aanhouden ten opzichte van de anderen. Daarnaast hebben ze een gemeenschappelijk doel dat hen drijft, namelijk veiligheid. Samengevat: iedere vogel weet wat er van hem verwacht wordt, neemt zijn eigen verantwoordelijkheid serieus en handelt met respect voor zijn buren.
Zelfsturende teams
Waar mensen samenwerken komen we vergelijkbare principes tegen. Een boek dat deze principes helder uitlegt en handen en voeten geeft is het boek ‘Professionals aan het stuur’ van Chris Peek en Véronique Willems. Zij geven 10 pijlers om te bouwen aan meer zelfsturing in je organisatie. De principes ‘gedragen visie’, ‘logische teamsamenstelling’, ‘duidelijke kaders’ en ‘verbindend leiderschap’ vertonen sterke overeenkomsten met wat ik ontdekte in mijn bronnenonderzoek naar vogels. Ook uit mijn eigen tijd als leidinggevende herken ik het belang om ruimte te geven aan het menselijke talent van zelforganisatie. Als je als leider teveel voor je team regelt kunnen je mensen hun eigen verantwoordelijkheid niet inzetten, ze kunnen dan eigenlijk hun volle capaciteiten niet gebruiken. Alleen: het is niet zo dat je als leidinggevende maar kunt achteroverleunen en alles loslaten. Meer ruimte voor zelfsturing geven is een proces dat juist veel sturing vraagt. De doelen en kaders moeten helder zijn, anders wordt het een chaos. En je moet bewust gaan sturen op een cultuur waarin het nemen van verantwoordelijkheid wordt gestimuleerd en gewaardeerd. Zeker als je team tot die tijd vanuit hele andere principes heeft gewerkt.
Verbindend leiderschap
Kortom: ik geloof dat leiderschap nodig is en blijft. Maar dan wel verbindend leiderschap, dat ruimte geeft en mensen motiveert. En dat kan best hard werken zijn, maar zeker de moeite waard. Het resultaat is dat een team een grote mate aan zelforganisatie ontwikkelt en daardoor vloeiender beweegt en beter presteert. Wat kunnen we dan leren van een zwerm vogels? Dat het van belang is dat ieder teamlid weet wat er van hem/haar verwacht wordt, zijn/haar eigen verantwoordelijkheid serieus neemt en handelt met respect voor zijn/haar collega’s.
Hoe is dat in jouw team?